Zo veel te doen, zo weinig tijd? Dan heb je rust nodig om weer bij te trekken. Ben je juist niet vooruit te branden, dan werkt een beetje ‘vuur’ goed. Kennis van de drie guna’s, de basisenergieën van het leven, helpt om in alle omstandigheden je balans te hervinden.

Sommige mensen lijken genieten van het leven te hebben uitgevonden – en verbeterd. Want er zijn zoveel leuke dingen te doen en nieuwe plekken te ontdekken. Met partner, vrienden, kinderen én lekker alleen. Na weer zo’n drukke week kun je af en toe (oké, best vaak) onrust ervaren. Want al neem je je rust en doe je yoga, je krijgt het toch niet helemaal voor elkaar om én te genieten én in balans te zijn.

De yogafilosofie leert ons dat alles wat we om ons heen zien of ervaren aan gedachten en emoties, voortkomt uit Prakriti, de fundamentele substantie van waaruit al het leven is opgebouwd. Prakriti bestaat uit drie basiskwaliteiten: tamas, rajas en sattva. Kortweg de guna’s.

• Tamas is de kwaliteit van traagheid, luiheid en gebrek aan verandering. In zijn hoogste vorm staat tamas voor standvastigheid en volharding.
• Rajas is de typisch westerse guna; volop beweging en vuur. De energie van ‘er is altijd wel iets te doen’ en ‘het is nooit af’.
• Sattva staat voor de kwaliteit van rust en harmonie. Deze guna brengt evenwicht tussen tamas en rajas. Sattva is geen gelukzalig stilzwijgen. Een handeling vanuit sattva kan van de buitenkant druk en energiek lijken, maar is op bewustzijnsniveau zuiver. Sattva gaat over ‘juist voelen, juist denken, juist handelen en juist spreken’.

Elk z’n kwaliteit

Met die stralende rust en harmonie klinkt sattva als de meest ideale guna. Dáár wil je zijn. Je kunt geneigd zijn te denken dat als je vanuit rust wilt leven, je moet streven naar sattva. Toch hebben we alle guna’s nodig. De ene is niet beter dan de andere. Een mooi voorbeeld om dit te illustreren is een kaars. Er is vuur (rajas) nodig om de lont (sattva) aan te steken en zo het kaarsvet (tamas) te doen smelten. Zodra een van de drie ontbreekt, heb je niks aan je kaars. Het leven is beweging. De hele dag glimlachend mediteren in sattva is niet realistisch en ook niet wenselijk. Tenzij je monnik in India bent, misschien.

Elke guna heeft zijn eigen unieke kwaliteit. Zo heb je bijvoorbeeld tamas nodig om lekker te kunnen slapen. Je vertraagt, laat je lichaam zwaar worden en zakt zo weg in een heerlijk diepe slaap. Daarentegen kun je wel een vleugje rajas gebruiken als je op het punt staat jouw plan te presenteren aan de directie van het bedrijf waar je werkt. Die kortstondige stress heb je nodig voor een vlammend betoog.

Balans vinden in de slingerbeweging

Het meest interessant is wat je doet nádat je tamas of juist rajas hebt ervaren. Hoe makkelijk is het om in de rush van die presentatie te blijven hangen en de rest van de dag ook maar in de zesde versnelling te doen? Om vervolgens ’s nachts niet te kunnen slapen en de volgende dag doodmoe in tamas te blijven hangen. Veel mensen slingeren onbewust van tamas naar rajas en terug. Een leven van uitersten. Dat is dodelijk vermoeiend.

Je hier bewust van worden is de belangrijkste stap. Zo til je de sluier van jouw onbewuste handelen op en creëer je de kans het de volgende keer anders te doen. Yoga is hiervoor bij uitstek geschikt. Volgens yogameester Iyengar is de geest van nature rajasisch: onrustig en vol beweging. Het lichaam daarentegen is juist tamasisch. Lui, zwaar, het liefst in Garfield-modus. Yoga, wat letterlijk ‘verbinden’ betekent, brengt balans tussen je rajasische geest en het tamasische lichaam en versterkt je sattvische kwaliteiten.

Je persoonlijke guna

Ons hele systeem bevat de kwaliteiten van de guna’s. Ieder mens in zijn eigen unieke samenstelling. Wat die onderlinge samenstelling is, wisselt van moment tot moment. Toch is er in iedere persoon een guna die het krachtigst vertegenwoordigd is. Ben je geneigd snel in je hoofd te schieten, ben je gevoelig voor stress en heb je een hekel aan traag gedoe? Dan is rajas waarschijnlijk de guna die het vaakst in jou naar voren treedt. Wat zeker niet wil zeggen dat je altijd maar druk en gestrest bent. De andere twee guna’s zijn ook in jou aanwezig en beïnvloeden elkaar continu.

Het kan ook zomaar zijn dat je, bijvoorbeeld door regelmatig yoga en meditatie te beoefenen, je lichaam zodanig hebt gezuiverd dat sattva je vertrekpunt is geworden. Welke guna in jou ook maar de overhand heeft, het maakt niet uit. Er is geen goed of fout, en de verdeling is ook geen vaststaand gegeven. Maar als je inziet hoe dit ‘spel’ werkt voor jou en welke guna in deze fase van je leven leidend is, kun je veel bewuster spelen met de drie basisenergieën. En dus jezelf geven wat jij op dat moment nodig hebt. Zo’n drukke week? Kijk je vanaf nu met een glimlach naar.

Tamas heb je nodig om te kunnen slapen, rajas om te vlammen

Balans voor rajas

Stel, je zit in rajas. Je hoofd is druk, je handelingen zijn snel en je ademhaling zit hoog. Wat kun je doen om weer de sattvische balans te ervaren?

Allereerst een paar woorden over balans. Balans is geen statisch stilstaan in het midden. Zie het eerder als een zachte, rustige schommeling. Een beetje naar links, een beetje naar rechts, met in het midden een rustpunt. Je kunt dus ook niet, bám, van rajas zo weer terugveren naar het midden. Om in het centrum uit te komen, is er juist wat van de tegenovergestelde kwaliteit nodig. Wat gebeurt er als je meteen vanuit een drukke vergadering gaat zitten om te mediteren? Juist: je hoort een dierentuin aan gekwetter in je hoofd. Op zo’n moment heb je eerst een beetje tamas nodig. Doe bijvoorbeeld acht Zonnegroeten in een zo laag mogelijk tempo. Als je je daarna wat rustiger voelt, kun je best je ogen sluiten voor een korte meditatie. Heb je even geen mat bij de hand, kies dan voor de ultieme tamasische yogahouding: Savasana op je bed. Laat je body en mind maar even helemaal uitrazen. Het enige wat jij doet, is zonder oordeel observeren wat er voorbijkomt. Het bijzondere van het menselijk lichaam is dat het zichzelf reguleert. Mits je daar niet met je hoofd tussen gaat zitten. Je lichaam weet heel goed hoe het moet ontspannen, als je het maar de ruimte geeft!

Evenwicht voor tamas

Stel, je zit in tamas, de modus waar je in kunt schieten als je te veel van jezelf hebt gevraagd. Je voelt je moe, lusteloos en wilt vandaag écht niet van de bank af komen. Op zich niks mis mee, zolang je je er prettig bij voelt. En zolang het geen deel is van de vicieuze cirkel van tamas-rajas-tamas-rajas-tamas. Is het dat wel, breng dan bewust wat meer rajas in je systeem. Hijs jezelf zonder te luisteren naar de ‘ja-maars’ in je hoofd van de bank. Trek je stevige stappers aan en ga naar buiten. Ook – misschien juist! – als het regent. Reken maar dat tamas gauw verdwijnt als je de frisse druppels op je gezicht voelt. Dat regen vervelend is, is immers ook maar een gedachte. Straks mag je lekker je haren drogen met een wollige handdoek, je huispak aandoen en met een kop thee weer op de bank ploffen.

Een uitdagende yogasessie is ook perfect om tamas te balanceren. Denk bijvoorbeeld aan de fijne Vinyasa flowserie van Josie Sykes, of de korte en krachtige 10-minuten-oppepper van Jules Febre op Yoga by Happinez. Een uptempo muziekje opzetten en zestien krachtige Zonnegroeten doen doet ook wonderen.

Vergeet na je rajas impuls niet weer terug te schakelen naar een kalmer tempo. Volg bijvoorbeeld vijf minuten je in- en uitademing. Dan begeleid je je lichaam en geest met zachte hand naar sattva, in plaats van ofwel te blijven hangen in het vuur van rajas, of terug te vallen in de traagheid van tamas.