Yoga draait om balans – tussen links en rechts, inspannen en ontspannen, lichaam en geest. Maar ook letterlijk, lichamelijk, is ons evenwicht belangrijk, en dat wordt geregeld in het oor. Is daar iets niet in orde, dan kun je duizelig raken of omvallen. Hoe blijf je in evenwicht?

Evenwicht; in elke yogales komt deze gevleugelde term wel een keer voorbij. Maar wat wordt er nu eigenlijk precies mee bedoeld? Volgens het woordenboek is evenwicht een toestand waarin het gewicht aan beide zijden van een weegschaal gelijk is. Dan is er rust, harmonie. Twee termen die perfect passen bij yoga. Bij Hatha yoga zit de verwijzing naar evenwicht zelfs in de naam. Ha betekent namelijk zon en tha maan, en zo verwijst het woord hatha naar het in balans brengen van twee verschillende elementen, bijvoorbeeld balans tussen de inademing en de uitademing of het aanspannen en ontspannen van spieren.

Hoe zorgt ons lichaam ervoor dat we ook letterlijk in balans blijven? Dat we bijvoorbeeld niet naar voren kukelen als we onze veters dichtknopen of onze oriëntatie verliezen als we een pirouette draaien? Aan beide zijden van ons hoofd, net achter de oren, bevindt zich een klein maar zeer ingenieus evenwichtsorgaan. Het bestaat uit minuscule buisjes en sensoren die de positie van ons lichaam in de ruimte registreren. De hersenen krijgen deze informatie doorgeseind en combineren dit weer met andere signalen die ze van de ogen, spieren en gewrichten ontvangen. Aan de hand van al deze informatie coördineren de hersenen ons evenwicht.

Anatomie

Het evenwichtsorgaan bevindt zich in het binnenoor en bestaat globaal uit twee onderdelen: drie halfcirkelvormige buisjes en twee zogenoemde otolietorganen. In elk oor heb je een horizontaal, een verticaal en een diagonaal buisje met daarin vocht en haarcellen. Als je met je hoofd draait, verandert de druk in de buisjes, waardoor de hersenen kunnen ontcijferen in welke stand het hoofd staat. De otolietorganen zijn een soort zakjes met daarin calciumkristallen. De wanden van deze orgaantjes bestaan uit sensorische haarcellen die lineaire versnellingen meten, bijvoorbeeld als we in een lift omhoog of omlaag gaan of in een wegrijdende metro zitten. Alle informatie die in de evenwichtsorganen is verzameld wordt via de evenwichtszenuw naar de hersenen gestuurd. Zo voorzien de evenwichtsorganen je hersenen van de informatie die nodig is om je evenwicht te bewaren. Maar ze zorgen bijvoorbeeld ook dat je blik stabiel blijft als je met je hoofd beweegt.

Do’s & don’ts

Doen:

• Ben je duizelig en bang dat je valt, negeer dan zo veel mogelijk visuele prikkels om je heen. Kijk naar de vloer of naar een vast punt in de ruimte.
• Besteed wat meer aandacht aan je voeten; dit helpt om je gegrond en letterlijk meer in balans te voelen. Masseer ze bijvoorbeeld met een ayurvedische olie, of gebruik een teenspreider om je stabiliteit te verbeteren.
• Voel je duizeligheid opkomen? Ga naar buiten voor een frisse neus. Dit helpt vaak het nare gevoel te verminderen.
• Experimenteer met een magnesiumsupplement. Bij sommige mensen helpt magnesium tegen duizeligheid.
• Doe elke dag een omgekeerde houding, zoals de Schouderstand (Sarvangasana) of de Ploeg (Halasana), zodat er meer zuurstofrijk bloed naar je hoofd stroomt. Dit helpt je evenwichtsorgaan gezond te houden.

Niet doen:

• Dynamische vormen van yoga doen een behoorlijk appel op je evenwichtsorgaan. Bij evenwichtsproblemen ben je dan ook meer gebaat bij een rustige vorm, zoals Hatha of Iyengar yoga. Ook yoga in een hete ruimte kan de klachten verergeren.
• Spanning kan evenwichtsklachten aanwakkeren. Matig daarom je tempo en zorg dat je voldoende rustmomenten hebt op een dag.
• Wees voorzichtig met cafeïne en alcohol. Deze kunnen het gevoel van duizeligheid versterken.
• Te snel of abrupt opstaan als je hebt gezeten of gelegen. Kom langzaam overeind.
• Beweging vermijden als je last hebt van duizeligheid. Stilzitten werkt op den duur juist averechts.

Oefeningen voor je evenwicht

Als je evenwicht is verstoord kun je je behoorlijk onzeker voelen. Een val ligt op de loer. Yogaoefeningen en rustige bewegingen helpen de balans te herstellen.

Variant op de Kindhouding

Balasana

Deze houding helpt om duizeligheid te verminderen.

1. Ga zitten met je billen op je hielen, je knieën gespreid. Leg een bolster of een stapeltje dekens tussen je knieën.
2. Buig vervolgens voorover, over de verhoging heen. Leg je hoofd naar een kant; je nek moet comfortabel kunnen rusten.
3. Blijf een minuut of 5 in deze houding. Als je knieën pijnlijk voelen, leg dan een dekentje over je mat en een rolletje tussen je kuiten en je dijen. 

Berg

Tadasana

1. Sta op je mat met je voeten op heupbreedte, je rug goed gestrekt en je armen ontspannen langs je lijf. Zorg dat je met één hand de muur kunt aanraken voor het geval je je evenwicht verliest.
2. Sluit nu je ogen. Door je zicht tijdelijk uit te schakelen, stimuleer je andere delen van de hersenen die belangrijk zijn voor het vinden van je evenwicht. Focus je aandacht op de grond onder je voeten.
3. Spreid je tenen en voel hoe je voetzolen de mat raken. Raak de muur zo min mogelijk aan.
4. Open na een paar minuten rustig weer je ogen.

Boom

Vrksasana

1. Buig vanuit de Berghouding (eventueel weer bij de muur) je linkerknie.
2. Zet je linkervoet tegen de binnenkant van je rechterbeen. Breng je handpalmen voor je borstkas tegen elkaar.
3. Voel je voldoende balans, strek dan je armen boven je hoofd en experimenteer of je je ogen een paar tellen kunt sluiten.
4. Herhaal aan de andere kant.

Lijkhouding

Savasana

1. Ga op je rug liggen met je benen iets uit elkaar en je armen een stukje van je lichaam af. Je handpalmen wijzen omhoog.
2. Voel waar je lichaam de grond raakt en focus op de stabiliteit van de grond die je lichaam ondersteunt.
3. Leg vanuit Savasana een hand op je buik. Voel hoe je buik opbolt als je inademt en weer terugvalt als de adem je lichaam verlaat.
4. Volg zo een minuut of 5 bewust je ademhaling. Dit helpt je om spanning los te laten en je meer geaard te voelen.

Illustraties: Sascha Pijnaker