Ademen doen we vanzelf. Maar ga je het bewust doen, dan word je energieker en gezonder. Met pranayama, een belangrijk onderdeel van het yogapad, leer je de levenskracht in je lichaam te sturen en schoon je jezelf van binnen op.  

Het is het eerste wat we doen als we geboren worden en het laatste wat we doen als we sterven: ademen. De adem is onlosmakelijk verbonden met het leven. En als je het over yoga hebt kun je er ook ‘beleven’ van maken. Bewust ademen zorgt namelijk voor een oneindige verdieping in je yoga practice. Als je voor het eerst werkelijk je adem verbindt aan je yogaoefeningen, kan er een wereld voor je opengaan. Je kunt ineens dieper in je asana zakken, je hoofd verstilt, je voelt de energie door je lichaam stromen… En naarmate je vaker bewust de adem inzet, zul je een steeds verfijnder bewustzijn ervaren. In je practice, maar ook in het dagelijks leven. Niet gek dus dat de adem wordt gezien als een poort voor spirituele groei.

Patanjali, de man die wordt gezien als de grondlegger van yoga, wist dat ook. Hij schreef de Yoga Sutra’s, het geschrift waarin het achtvoudige pad van yoga is opgenomen. Het achtvoudige pad kun je zien als een soort leidraad, noem het een stappenplan, voor hoe je als yogi kunt leven en kunt groeien in je practice. Telkens als je een stap op het pad bestudeert en beoefent, kom je dichter bij het ultieme einddoel van een yogi: samadhi. Oftewel volledig onthecht leven in absolute overgave en vreugde; sommige mensen noemen dit verlichting. Aangezien adem de bron van leven is, is het niet verwonderlijk dat Patanjali een van de stappen van zijn achtvoudige pad – stap 4 – speciaal heeft gereserveerd voor pranayama, de ademhaling.

Meer levensenergie

Prana betekent adem, levensadem, levensenergie en energie. Ayam betekent uitzetten, inhouden, (adem)oefening of adembeheersing. Pranayama betekent dus het beheersen of sturen van de adem of levensenergie. De reden dat pranayama zo’n belangrijke rol speelt bij het beoefenen van yoga, is dat het lichaam en geest met elkaar verbindt. Het is als het ware de brug tussen twee werelden. Het doel van pranayama is altijd de levensenergie verhogen. Om dit te doen maakt pranayama gebruik van vijf hulpmiddelen:

• de inademing (poorak);
• de uitademing (rechaka);
• het vasthouden van de adem na een inademing (antar kumbhaka);
• het vasthouden van de adem na een uitademing (bahya kumbhaka);
• en als laatste de bandha’s en mudra’s, manieren om de energie in het lichaam te manipuleren.

Bandha’s, ook wel ‘sloten’ of ‘locks’ genoemd, beoefen je door bepaalde spieren in je lichaam aan te spannen. Bijvoorbeeld mula bandha, de bandha in je perineum die je activeert door je bekkenbodem iets op te trekken – vergelijkbaar met wat je doet als je je plas ophoudt. Een zachtere manier om de prana te beïnvloeden is met behulp van een mudra, een handpositie die ervoor zorgt dat de energie niet ‘weglekt’ en blijft circuleren.

De termen pranayama en ademhalingsoefeningen worden regelmatig door elkaar heen gebruikt, maar het is niet hetzelfde. Pranayama bestaat uit ademhalingsoefeningen, maar een ademhalingsoefening is niet per se pranayama. Het doel van pranayama is altijd de levensenergie verhogen; dat hoeft bij een ademhalingsoefening niet het geval te zijn. Daarnaast maakt pranayama gebruik van de bovengenoemde hulpmiddelen. Hierin verschilt pranayama van ‘gewone’ ademhalingsoefeningen.

Pranayama verstilt ook de geest, de perfecte voorbereiding op meditatie

Stap voor stap zelf doen

Voordat je aan pranayama begint, is het prettig om wat yogahoudingen te doen. In het achtvoudige pad komt de stap ‘asana’ ook vóór ‘pranayama’. Door te bewegen maak je al wat energie los en kom je uit je hoofd en in je lichaam. Alle processen die je met de fysieke houdingen in gang hebt gezet, verfijn je met pranayama. En dat maakt het makkelijker om daarna te mediteren – de stap die in het achtvoudige pad vóór verlichting komt.

Als je na de yogahoudingen een moment van rust neemt, bijvoorbeeld in Savasana, zet je je systeem aan het werk om alle informatie die de asana’s hebben losgemaakt, te integreren in je lichaam. Daarna kun je gaan zitten voor je pranayama. Dit is ook de perfecte voorbereiding op meditatie. Het ademen verdiept het opschoningsproces en verstilt de geest. Het is net alsof pranayama de volumeknop van je gedachten wat zachter zet. Dat wil trouwens niet zeggen dat je helemaal geen gedachten ervaart; die zullen er altijd zijn. ‘Niets denken’ is zo goed als onmogelijk, en dat hoeft ook helemaal niet. Het doel van meditatie is moeiteloos aanwezig leren zijn bij wat er is. De buitenwereld drijft steeds verder weg. Je focus wordt scherp en zacht tegelijk. Helder gericht op het object van je aandacht, maar zonder de kramp van iets per se willen bewerkstelligen.

Volgorde achtvoudige pad

Sommige onderzoekers die de Yoga Sutra’s jarenlang hebben bestudeerd, menen dat het achtvoudige pad een logische volgorde heeft. Alle stappen móét je zetten om de verlichte staat van zijn, samadhi, te kunnen bereiken. Om verlicht te raken, is namelijk zuivering van je energielichaam nodig: pranayama, stap 4. Om vervolgens te leren de zintuigen terug te trekken, stap 5 en dan de aandacht te focussen, stap 6. Om zo te vloeien in een diepe meditatie, stap 7. Andere geleerden zijn daar wat minder stellig in, die beweren dat ieder mens in principe op elk moment een staat van verlichting kan bereiken. Dat het niet vaak voorkomt, wil niet zeggen dat de mogelijkheid niet bestaat.

Waar jouw gevoel ook het meest naar uitgaat, de stappen staan sowieso niet los van elkaar. Alle onderdelen van het achtvoudige pad blijf je beoefenen. Het is niet zo dat als je iets onder de knie hebt, je een stap kunt afvinken. Denk bijvoorbeeld aan de yama’s en de niyama’s, de uiterlijke en innerlijke richtingaanwijzers voor een leven als yogi. Elke dag opnieuw kies je er bewust voor je geweldloos op te stellen en te leven in overgave.

De kracht van yoga, en zeker van het achtvoudige pad, is er telkens weer vanuit frisheid ja tegen zeggen. De adem, pranayama, gevestigd in het nu en continu je oude patronen opschonend, helpt daarbij.

Bewuster ademen?

Wil je Pranayama lessen volgen? Ontdek dan de prachtige lessen op ons platform. Meld je aan en test de eerste 14 dagen gratis uit.

Tekst: dit is een verkorte versie uit het in print verschenen artikel ‘Hoe ademen je energie geeft’ – Yoga #1 2023

Beeld: Unsplash