Verrassend, hoe toepasselijk een duizend jaar geleden geschreven yogatekst nog steeds kan zijn. De Pratyabhijñā Hṛdaya leert ons hoe we vrijheid kunnen ervaren, precies zoals we zijn. Zonder iets te hoeven worden of bereiken. ‘Ontdek dat er nooit iets mis met je is geweest.’

Vrijheid is al aanwezig

Iedereen wil vrij zijn. Geluk en rust ervaren. Vaak zoeken we dat in de omstandigheden buiten ons. Een leuke baan, goede vrienden, een fijne plek om te wonen. Daar is natuurlijk niks mis mee, maar toch gaat dat je waarschijnlijk niet brengen wat je écht zoekt. Als je alleen op de uiterlijke omstandigheden focust, vergeet je dat er een andere manier bestaat om vrijheid en voldoening te ervaren. Kṣemarāja doet ons een bijzonder voorstel: ‘Ontdek dat er nooit iets mis met je is geweest. Je bent altijd al een volledige uitdrukking van het goddelijke geweest. Onze zoektocht is geen proces van iets of iemand anders worden, het is een uitnodiging om je met behulp van yogatechnieken te realiseren dat de vrijheid van verblijven in bewustzijn er altijd is.’

Zit je dit driftig ja-knikkend te lezen? Lees het dan nog een keer rustig. Er is nooit iets mis met je geweest. Op het moment dat je Kṣemarāja’s wijsheid echt door je heen laat stromen, vallen alle trucs van wat je zou moeten doen of worden weg. Je hoeft de buitenwereld niet naar je hand te zetten. Je hoeft jezelf niet te ‘fiksen’ met yoga. Want je bent al oké. Her-ken je eigen essentie – dat is de boodschap uit de Pratyabhijñā Hṛdaya. Hier. Nu. Daar hoef je niemand anders voor te worden. Niets voor te veranderen. Het brengt je terug naar het onderliggende idee: je bent wat je zoekt. Of lekker yogisch gezegd: het vrije en onafhankelijke bewustzijn is ook onze essentie.

Elk moment volheid

Zodra je zelf de directe ervaring hebt dat je inderdaad dit vrije bewustzijn bent, ontstaat er een innerlijke verschuiving. Je maakt je niet meer druk over het sturen en onder controle houden van je uiterlijke omstandigheden. Terwijl dat is waar de meeste mensen hun hele leven druk mee zijn. Het leven voelt vaak als een ratrace. We doen er alles aan de wereld naar onze hand te zetten, zodat ze ons, in het beste geval, een tijdelijke ervaring van geluk en vrijheid geeft. Maar je kunt jezelf de vraag stellen of al deze verwoede pogingen wel werken. Ervaar je die felbegeerde rust en vrijheid? Is het werkelijke vrijheid als je gevoel van geluk afhankelijk is van je dikke salaris, je leuke partner of hoe je gezien wordt door de buitenwereld? Want alles verandert vroeg of laat weer van vorm. Daarom is de buitenwereld geen betrouwbare bron om uit te putten als je op zoek bent naar een blijvend gevoel van geluk.

En natuurlijk kun je je af en toe superhappy voelen! Je hebt een gave promotie gemaakt op je werk of het nieuwe recept dat je probeert is een groot succes. Maar dat is niet de belofte waar Kṣemarāja het over heeft. Zijn uitnodiging gaat over dat er volheid in elk moment te vinden is. Als een soort ontspannen, vreugdevolle grondtoon die door je leven meandert. Los van de labels ‘leuk’ en ‘vervelend’. Het moment dat je ontdekt dat ‘bewust zijn’ de vervulling die je zoekt al in zich draagt, ontstaat gegarandeerd een andere en vrijere relatie met het leven. Dan wordt je leven niet meer geregeerd door de op illusie gebaseerde behoefte om veiligheid, stabiliteit en vrijheid in de uiterlijk wereld te vinden.

Vergeten en herinneren

Alles is Shiva: het zuivere bewustzijn dat alle vormen en kwaliteiten overstijgt. Het is dus het bewustzijn zélf dat het hele spel van schepping, het ontstaan en weer vergaan, mogelijk maakt. Om de manier te beschrijven waarop dit gebeurt, zegt Kṣemarāja dat Shiva zich uitdrukt door ‘vijf handelingen’. De eerste drie handelingen komen je misschien bekend voor. Deze worden in de Indiase traditie ook wel verbeeld met de vermogens van de goden Brahma, Vishnu en Shiva.

• Brahma is de scheppende kracht.
• Vishnu zorgt voor instandhouding
•  Shiva is in de vorm van de hindoeïstische god, de vernietigende of terugtrekkende kracht. Een voorbeeld hiervan is een gedachte die opkomt (creatie), de periode dat de gedachte aanwezig is (instandhouding) en de gedachte die weer oplost in dat waar ze vandaan kwam (terugtrekking). Maar volgens het tantrisch shaivisme is er méér. Hier wordt het interessant.
• De vierde handeling is verhulling, of het doen vergeten.
• En de vijfde is onthulling of herinneren.

Ga voor een moment eens op zoek naar de plek in jou waar gedachten vandaan komen. Waarschijnlijk vind je niet één bepaalde plek. Het zal eerder zijn alsof de gedachte uit stil bewustzijn ontstaat. En als je vervolgens met je aandacht een gedachte volgt naar waarin die oplost, dan zul je waarnemen dat dit dezelfde stilte is. Maar wat gebeurt er meestal? Normaal gesproken volgt de ene gedachte de andere zó snel op, dat je geen benul hebt van de onderliggende stilte waaruit elke gedachte ontstaat en waarin ze weer opgaat. Met andere woorden, de vierde handeling heeft de kracht te verhullen wat zo dichtbij is: dat stil bewustzijn de bron en bestemming is van elke gedachte.

De vijfde handeling vindt plaats als je beseft dat je met je aandacht zodanig aanwezig kunt zijn dat het bewustzijn dat eerst werd verhuld, nu opeens wél zichtbaar en voelbaar wordt. Dat is dus de kracht van het vijfde principe, onthulling.

Expressie

Deze vijf handelingen vinden plaats op alle niveaus van schepping. Op het hoogste niveau gaat het over het scheppen van werelden. Ook ons universum heeft een uiterste houdbaarheidsdatum. Net als planeten en sterren die ontstaan en weer vergaan. Deze continue schepping vind je ook in je eigen leven. Bijvoorbeeld zoals je dit stuk leest en hierover je eigen gedachten, emoties en ideeën ervaart. Of alles wat je zintuigen je vertellen. Denk maar eens aan de heerlijke smaaksensatie van een brokje pure chocolade, een sensatie die langzaam vervaagt en verdwijnt in stil bewustzijn. Uiteindelijk is alles een expressie van dat ene bewustzijn. Maar tegelijkertijd, en dat is even een hersenkraker, betekent dat ook dat bewustzijn zich niet alleen uitdrukt als ‘je of jouw’ ervaringen, gedachten en gevoelens, maar ook als het vermogen tot verhullen en onthullen. Verdwaald zijn in de illusie en de werkelijkheid niet meer zien zoals deze is, is dus ook een kracht van bewustzijn zelf!

Eigenlijk is dat goed nieuws. Doordat alles al in jou zit, is er namelijk geen externe kracht die ervoor heeft gezorgd dat je in deze situatie terecht bent gekomen. Of die van je vraagt ergens te blijven. Het is je eigen bewustzijn dat zich op deze manier uitdrukt. Op het moment dat er een verlangen in je ontstaat om te onthullen wat tot nu toe voor je verborgen is geweest, begint een zoektocht van het Goddelijke (in de vorm van ‘jou’) dat graag het Goddelijke in alle volheid wil ervaren.

Onderzoek je hartsverbinding

In een van de latere hoofdstukken van zijn geschrift bespreekt Kṣemarāja elf methoden die je helpen je bewustzijn weer te onthullen. Ze zijn niet allemaal even praktisch voor de moderne mens, maar een ervan zou je kunnen proberen: voelen op welke manier je energie zich verbindt met de wereld.

• Deze oefening kun je het best doen als je zeker weet dat je even niet wordt gestoord en je alle ruimte hebt om een beetje te vertragen.
• Ga gewoon door met wat je aan het doen was. Misschien ben je in gesprek, werk je op je computer of zit je op de fiets.
• Breng vervolgens je aandacht naar je hart. Voel, zonder oordelen, of en hoe je hart verbonden is met datgene wat je aan het doen bent. Soms is je hart helemaal verbonden en soms word je je bewust van een totaal gebrek aan verbinding.
• Onthou: je kijkt zonder oordelen. Het is een proces van op een intieme manier leren kennen hoe je energie stroomt en zich verhoudt tot de wereld. Sta jezelf toe om dat wat je tegenkomt in alle volheid te voelen.

Vrijheid in een vijver met kroos

De kunst van dit soort oefeningen is om ze niet te willen begrijpen. Als je het probeert te ‘snappen’, zit je al snel weer vast in de verhullende verhalen over jezelf en de ervaring. In plaats van dat je onthult, en dus direct ervaart wat zich op diepere lagen afspeelt. Het resultaat van een eenvoudige oefening als deze is dat je je bewust wordt van hoe je je verbindt met de wereld. Maar je leert ook steeds meer nuances kennen in hoe het leven zich door jou uitdrukt. En als je weg kunt blijven van de verleiding om je ervaringen onder te verdelen in ‘goed’ of ‘fout’, leer je de levensstroom (of, op z’n tantrisch, de Godin) steeds beter kennen zoals deze is. En niet zoals je denkt of hoopt dat deze is.

Het herkennen van je ware natuur is niet het gevolg van een externe kracht, want je essentie is wat ze is, altijd vrij en onafhankelijk. Maar er is wel een proces van spirituele beoefening nodig om deze ervaring te stabiliseren. Zie je geest als een vijver met kroos. Wanneer je een steen in de vijver gooit, ontstaat er een gat in de krooslaag en laat het water voor een moment jouw ware essentie zien. De steen zorgt voor een tijdelijke onthulling. Maar langzaam verhult de laag kroos het water weer. Het zijn onze vastgeroeste patronen en andere innerlijke obstructies die het kroos vormen en zo onze ware natuur verhullen. Spirituele technieken, zoals yoga en meditatie, zijn gericht op het oplossen van die krooslaag. Zodra we ophouden om ons lichaam daarmee te ‘schonen’, verhult het bewustzijn vanzelf weer. Door te blijven oefenen, houd je contact met je ware natuur en kun je uiteindelijk in deze staat verblijven. Volkomen vrij. In vrijheid.

Wil jij je bewustzijn blijven trainen? Kijk dan op Yoga by Happinez voor bevrijdende yogalessen en meditaties.