Na een zware periode van depressie trekt tv-presentator Sofie van den Enk naar het uiterste puntje van Europa. Tijdens een yogaretreat in het zuiden van Portugal durft zij te vallen – en vindt zo haar ware kracht.

Yogareis in Portugal

Aan het ruige landschap vol kronkelende wegen lijkt geen einde te komen als we ineens in de verte tussen de duinen een prachtige driehoek blauw ontdekken. De zee. Het kan niet lang meer rijden zijn, fotograaf Hanke leest de routebeschrijving voor: ‘In een bocht naar rechts, neem de onverharde weg links en daar is de poort.’ Bij de quinta, de boerderij, luieren mensen aan het zwembad. De wind rukt zo hard aan de palmbomen dat ik me afvraag of we echt op het uiterste puntje van Europa zijn aanbeland – ik had me de zuidkust van Portugal heter voorgesteld. Maar terwijl een houten Boeddha omwaait, voel ik de zon branden op mijn onderarmen en weet ik dat we een stuk dichter bij de evenaar zijn dan een paar uur geleden, toen we instapten op Schiphol.

We worden warm onthaald door de Zwitserse Diana Jost, die al dertien jaar in Portugal woont. Wat ons hier te wachten staat: dagenlang vijf uur yoga per dag en gezond eten. Ik ben net terug van een vakantie met mijn gezin in Frankrijk en moet nodig detoxen van het Bourgondische leven vol brie en wijn. Ik heb me er de laatste maanden zonder enig voorbehoud aan overgegeven: ik vond dat ik het verdiende.

Verdiende, omdat de afgelopen jaren in het teken stonden van een zware depressie. Nadat medicijnen en wekelijkse sessies bij de psychiater eindelijk vruchten af begonnen te werpen, nam ik het leven weer met volle teugen tot me. Daar hoorde een flinke hoeveelheid wijn bij. Nu is het tijd om alle energie die ik na zoveel tijd en therapie weer voel stromen, om te zetten in iets constructievers. Bewegen, vrienden, yoga. Misschien dat de sombere beproeving ook iets nieuws kan opleveren als ik mezelf weer ontmoet op de mat. Jezelf leren kennen vanuit die diepte maakt je sterker. Als ik dit kan overwinnen, kan ik misschien eindelijk echte rust vinden in Savasana, trouwer worden in mijn practice of op mijn hoofd staan. Dat is me in al die jaren nog nooit gelukt. Wat houdt me tegen?

Ik val met mijn neus in de (soja)boter, want er is meteen een les. Diana laat een zachte gong klinken en nodigt ons uit op het yogadek, dat aan de boven- en zijkanten is omspannen met een stevig doek, waardoor het heldere zonlicht gefilterd op de matjes valt. Alleen de wind rukt eraan. We voelen dat we hier zijn, nu.

Halfbewust in Yoga Nidra

Tijdens zoveel uren yoga per dag kun je niet alleen maar als een dolle over je mat vliegen. Gedurende dit retreat, met een bont en internationaal vrouwengezelschap, is er dan ook veel aandacht voor meditatie en ademhalingsoefeningen. Tevens doet Diana Yoga Nidra, een manier om tot diepe ontspanning te komen. Het is de bedoeling dat je nét niet in slaap valt. Vooral als je overdag dreigt weg te doezelen, kun je zo’n ervaring hebben: het voelt alsof je valt, als een blad dwarrel je naar beneden en ineens schrik je op. Bij Yoga Nidra probeer je in precies dat schemergebied te vertoeven. Omdat je maar halfbewust bent, is het een goede plek om voornemens te consolideren. Diana moedigt ons aan onze Sankalpa te formuleren, onze eigen hartenwens, voor onszelf. Terwijl de wind aan de doeken rukt, mijn gedachtespoor de vertrouwde negatieve groef vermijdt en ik mijn brie-en-wijn-buikje in mijn taille voel drukken, borrelt mijn Sankalpa op. Ik ben sterk.

Te weinig ego

Ik ben sterk. Kracht heeft een nieuwe betekenis gekregen sinds mijn depressie zo’n vier jaar geleden toesloeg. Voor mijn werk als tv-presentator heb ik altijd het gevoel gehad dat ik mezelf een beetje ‘op moest blazen’ om zelfverzekerd genoeg over te komen. Om me staande te houden in de televisiewereld en te geloven dat ik recht had op dat felbegeerde plekje in de schijnwerpers. Mijn imposter syndrome zat me in de weg. Niet dat ik nou zo glamoureus was, integendeel, maar soms merkte ik dat mensen mijn werk wel zo zagen. Als ik gewoon mezelf was, werd ik soms zowaar aangezien voor de stagiair van mijn eigen stylist. ‘Too much ego will kill your career’ hing ooit op een kamer van een producent met wie ik samenwerkte. Ik dacht bij mezelf: te weinig ego zorgt ervoor dat je überhaupt geen carrière hebt. Ik maakte me groter dan ik was, zoals zoveel mensen. Tijdens mijn depressie leerde ik accepteren wat er niet was, loslaten wat er nooit zou zijn en daar verdriet om hebben. Al die verwachtingen van mezelf en dat hoog inzetten had veel ruimte gemaakt voor teleurstellingen en boosheid op mezelf. Dat moest ik opruimen. Wat overbleef was mijn diepste, meer kwetsbare ik die ondanks die naaktheid toch sterker was. Omdat het echt was. Als je die kracht leert zien en erkennen, ook bij anderen, dan sta je sterker. In zekere zin heb je dan niks meer te verliezen, je houdt niets kunstmatig hoog; niemand kan door je heen prikken, want er is geen ruimte tussen wie je pretendeert te zijn en wie je daadwerkelijk bent. Je valt als het ware samen met je echte ik.

Het bijzondere van deze plek is dat het niet alleen in de prachtige Algarve ligt, dichtbij het strand waar je zo naartoe loopt, maar het ligt ook nog eens dichtbij de uiterste zuidwest punt van het land. Hier begint en eindigt Europa. Op een avond besluit ik ernaartoe te rijden, vlak voor zonsondergang. Hanke is mee, en twee vrouwen uit de groep stappen ook in mijn huurautootje. Als we de lange weg naar het fort bereiken, blijkt dat we niet de enigen zijn. Een rij auto’s staat langs de smalle laan om dit moment mee te maken. We lopen naar de kliffen, terwijl mijn haar in mijn gezicht slaat en mijn ogen prikken van de wind. Ik voel me intens gelukkig en verbonden met alles.

Als je niets kunstmatig hooghoudt, val je samen met wie je werkelijk bent

Savasana is het moeilijkst

De volgende ochtend is de wind gaan liggen. Ineens hoor je de vogels en het zacht ritselen van de bladeren. Even plotseling voel je de kracht van de zon en hoe warm het eigenlijk is zonder die constante wind. ‘Ik ben sterk’ komt in een ander licht te staan. In hoeverre blijf je overeind in de stilte, en wat betekent sterk eigenlijk? Hou ik me wel aan mijn eigen nieuwe definitie van sterk?

Ik verval continu in mijn vertrouwde danspas, het Ashtanga-ritme. Is dat ook iets hooghouden, een verwachting van mezelf? Hier gaat het om iets anders, dit is Vijnana yoga, vertelt Diana. ‘Het gaat niet om de houdingen. In de heilige geschriften, waarvan er meer dan honderd zijn, gaat het in nog geen handvol over de asana’s. Wij westerlingen focussen daar graag op; het houdt ons fit en bezig en afgeleid. Als je moet kiezen tussen houdingen oefenen en mediteren, als je maar 20 minuten hebt op een dag, zou mediteren voor moeten gaan. Dat is het hoogste doel.’ Ik hou van het sterke gevoel van de warrior-houdingen, ik heb mijn flow nodig om in een soort meditatieve staat te komen. Savasana is mijn allermoeilijkste houding. Stil liggen en je niet laten afleiden door gedachten over alles wat er nog moet, is ongelooflijk moeilijk. Alleen de eerste minuut, als alle bewegingen nog na suizen in je lijf en de energie door al je vezels tintelt. Dan is het heerlijk. De ademhalingsoefeningen maken me duizelig, al mijn vermoeidheid komt eruit en ik val soms letterlijk om. Af en toe schemert er een moment door van pure focus, maar dat duurt hooguit een paar seconden. Mijn been begint te slapen en ik heb jeuk op mijn bovenlip, de zon brandt al aardig door het doek en ineens heb ik trek. Als ik geen rust kan vinden in mezelf, ben ik dan wel met die nieuwe sterke ik versmolten?

Pretenties loslaten

Het eten is die avond, zoals elke ochtend en avond, goddelijk gezond: zelfgemaakte falafel met parelrijst, olijven van eigen bodem, tomaten met munt en peterselie, geroosterde bieten en pompoensalade; we drinken er rozen-lavendelthee bij. Als toetje krijgen we gepocheerde vijgen met walnoten, honing en Turkse yoghurt. Naderhand heb ik een ontwapenend gesprek met Diana. Over hoe moeilijk het kan zijn de grondprincipes van de yoga toe te passen in je eigen leven als je voor zware beslissingen komt te staan of nare dingen meemaakt. Geen oordeel hebben, niets najagen, in kalmte aanvaarden. Tijdens mijn depressie is niets van dat alles gelukt. In zekere zin is een depressie het tegenovergestelde van yoga. Je oordeelt continu over jezelf en hoe waardeloos je bent, ik bleef dingen najagen waarvan ik wist dat ze niet goed waren en ik aanvaardde niets. Niet mijn ziekte en niet de oorzaken ervan. Na vijftien jaar nagenoeg fulltime yoga, vertelt Diana, heeft ze af en toe het gevoel dat ze de kern van Savasana weet te raken. ‘Denk ik. Eventjes.’ Wauw. En ik maar denken dat het ultieme doel is om eindelijk op mijn hoofd te kunnen staan. Misschien moet ik eens eerlijk naar mijn motivatie kijken. Als je op je hoofd wil staan om iets te bewijzen, zal het nooit lukken. Dan hang je er te veel aan op. En zolang de wens niet zuiver is, zul je aarzelen. Al tijden kan ik het bijna; mijn benen loop ik in, ik voel de stabiliteit in mijn hoofd, schouders en onderarmen. Het moment waarop mijn benen gewichtloos worden heb ik, ze komen los van de grond. Als ik weet dat er iemand staat doe ik ze zo omhoog, maar dan slaat altijd de angst toe. Onverbiddelijk. Ik ben bang. Bang om die houding niet te verdienen, dat ik een nep-yogi ben die alleen maar stoer wil doen. Ik ben natuurlijk bij lange na nog niet sterk, slank, fit of ervaren genoeg om dit te kunnen.

Als je op je hoofd wil staan om iets te bewijzen, zal het nooit lukken

Vallen in de Kopstand

Maar wat nou… als je expres valt? Vallen is het ‘ergste’ wat er kan gebeuren, als je dat hebt gehad, ben je allicht een stapje dichterbij. Diana kijkt ons uitnodigend aan. De groep is muisstil. Tot de Zweedse Agnes zegt dat ze het wel wil. Ze is lang en lief, in alle opzichten groot, en ontzettend stoer dat ze dit doet. In een mum van tijd staat ze op haar hoofd, geconcentreerd en fier overeind. Nu gaat ze zich met opzet laten vallen. Knieën buigen, dat is de truc, tot ze met een knal in een soort brug op de houten planken van het yogadek landt. Ze doet dit niet om cool te zijn, ze staat er puur en zuiver. Zou ik dat ook kunnen? Zou ik een stapje dichterbij het loslaten van pretenties kunnen komen als ik val? ‘Ik wil het wel proberen,’ zeg ik. En dan gebeurt het. Voor het eerst in mijn leven sta ik echt helemaal rechtop in kopstand. Omdat ik met mezelf en deze groep heb afgesproken dat ik straks mag vallen, bereik ik wat me in al mijn yogajaren niet lukte; op mijn hoofd staan, voluit, wetende dat ik straks mezelf ga laten doen wat ik zo krampachtig probeerde te voorkomen: vallen, afgaan, laten zien dat ik iets niet kan. ‘Buig je knieën!’ En bam – daar lig ik. Gevallen en echt. Niets hoog gehouden, geen pretenties. Sterk? Misschien wel sterker dan ooit.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Happy Soul Travel.

Beeld: Hanke Arkenbout