Yoga is meer dan een beetje rekken, strekken en stilzitten: er schuilt een complete levensfilosofie achter. Nederlands bekendste yogadocent, Johan Noorloos, vertelt over zijn eigen ervaringen met yoga. ‘Je ontdekt dat je grenzen kunt verleggen, zowel op als naast de mat.’

Wat is yoga?

De drempel om een yogastudio binnen te stappen kan hoog zijn, weet ik uit ervaring. ‘Ontspan,’ zo begon de yogalerares mijn eerste yogales. ‘Ga in een zo comfortabel mogelijke houding zitten, ontspan en adem rustig in en uit.’ Met de nodige gêne probeerde ik mijn veel te stijve lijf in een kleermakerszit te persen. Tussen mijn wimpers door gluurde ik naar de docente. Zij zat daar met een rechte rug in een perfecte Lotushouding. Haar ogen waren gesloten en haar uitdrukking was vredig. ‘Observeer je natuurlijke ademhaling en laat je gedachten gewoon gaan.’ Een yogales begon kennelijk met meditatie.

Na een aantal minuten te hebben gezeten, kwamen we in beweging. ‘Doe je ogen rustig open en breng op een inademing beide armen in één grote beweging omhoog. We gaan beginnen met de Zonnegroet. De Zonnegroeten kun je zien als de opwarming in de yogales. Het is belangrijk om diep en krachtig te blijven ademen,’ zei de yogajuf. Binnen de kortste keren gutste het zweet van mijn voorhoofd. Terwijl het onze lerares schijnbaar moeiteloos afging, moest ik alle zeilen bijzetten om in de meest eenvoudige houdingen te kunnen blijven staan. Dit had helemaal niets te maken met het zweverige beeld dat ik van yoga had: rekken en strekken op geitenwollen sokken. Het voelde als keihard werken. Toen ik in de kleedkamer zat na te trillen, besloot ik dat yoga niets voor mij was.

Beginnen met yoga

Jaren later herken ik mezelf in al die mensen die voor het eerst een yogastudio binnenstappen. Ik herken de weerstand, ik herken het gevecht. En ik herken de vooroordelen. Soms reageren beginners verbaasd als ik mezelf voorstel als de leraar. Alsof het beeld niet klopt. Oké, ik loop op blote voeten – maar ik heb geen tulband op mijn hoofd, draag geen oranje pij, geen rinkelende enkelbandjes, heb geen rode stip tussen mijn wenkbrauwen, en ik geef gewoon een hand in plaats van dat ik buig. We gaan niet lekker vrij bewegen op tantramuziek; ik vraag de opgeluchte deelnemers op hun matje te gaan staan. ‘Met een inademing breng je je armen omhoog, met een uitademing spring je naar achteren, met een volgende inademing druk je jezelf op.’ Dat werk.

Zonder wierook of ingewikkelde mantra’s blijkt yoga vooral een kwestie van hard werken te zijn. Rekken, strekken, zweten, volhouden en vooral doorademen. In de meest ingewikkelde houdingen geef ik mijn slachtoffers de opdracht dieper en krachtiger te ademen. ‘Alsof je door je weerstand heen ademt.’ Ik geloof dat ik meer geïnteresseerd ben in het verbranden van overtollige ballast dan van wierook.

Hier kwam geen geitenwollen sok aan te pas, dit was keihard werken

Waarom doe je het?

Maar wat is dan de betekenis van yoga, of beter gezegd: wat is het doel? Waarom zou jij het moeten doen, wat levert het je op? ‘Ik ben bang dat ik gewoon niet lenig genoeg ben,’ wordt door beginners vaak als reden aangevoerd om maar niet de eerste stap te zetten. ‘Het is me net iets te zweverig’, of: ‘Ik kan niet zo lang  stilzitten.’ Ik vertel dan vaak dat lenigheid een gevolg is en nooit een doel op zich. Dat je met een stijf lichaam dus ook prima yoga kunt beoefenen. En dat je lichaam sneller flexibel wordt dan je denkt. Vervolgens vertel ik ook dat zodra je yoga een kans geeft, je zult merken dat je minder snel moe bent. Dat je meer energie hebt, je alerter en vitaler voelt. Dat je lichaam krachtiger en soepeler wordt.

Kansen om te groeien op de yogamat liggen vaak in een grensgebied verborgen – vaak op een plek waar het onaangenaam is. Ik heb het hier over de grens tussen waar je bent en waar je kunt komen. In elke willekeurige yogahouding heb je de mogelijkheid je fysieke grenzen op te zoeken. Misschien heb je het gevoel nooit verder te komen in een houding en zie je de stijfheid en spanning in je lijf als een gegeven. Maar door steeds opnieuw het grensgebied te onderzoeken, jezelf uit te dagen misschien nog een klein stapje verder te gaan en hier krachtig doorheen te ademen, verschuiven blokkades, om uiteindelijk te verdwijnen. Vervolgens ontdek je dat je lichaam meer open, krachtig en flexibel is dan je ooit had kunnen vermoeden. En weet je dat je in staat bent je grenzen te verleggen. Zowel op als naast de yogamat, want yoga is meer dan alleen een serie houdingen waarin je rekt, buigt, strekt, draait en ademt. et is een levensfilosofie.

Hét boek over yoga

In India trainen ze jonge olifanten om niet weg te lopen door een van hun poten aan een boom vast te binden. Eerst worstelt het beest met het touw om te kunnen ontsnappen. Uiteindelijk geeft hij het op, en pas op dat moment wordt het touw weer losgemaakt. Voor de rest van zijn leven zal de olifant nooit verder weglopen dan de afstand van de lengte van dat touw.

De ‘bijbel’ van de yogi’s, de Bhagavad Gita, legt uit hoe de mens net als het olifantje gevangen kan komen te zitten in zijn eigen gedachten en daar niet meer los van kan komen. De zoektocht van hoofdpersoon Arjuna is actueel en tijdloos tegelijkertijd. In een lange dialoog tussen hem en Krishna, de belangrijkste god van het hindoeïsme, representeert Arjuna de mensheid met al zijn twijfels en lijden en staat Krishna voor het goddelijke. Krishna geeft Arjuna aanwijzingen om het lijden te stoppen en vrij te zijn. Volgens Krishna kun je dit bereiken door onbaatzuchtig te handelen (karma yoga), door kennis over jezelf te vergaren (jnana yoga), door te mediteren (raja yoga) of door je onvoorwaardelijk over te geven aan liefde (bhakti yoga).

Wat wij yoga noemen, is maar een van de acht stappen van het traditionele yogapad

Yoga in 8 stappen

Een andere tekst die aan de basis van de yoga staat, werd in de tweede eeuw vóór Christus geschreven door Patanjali: de Yoga sutra’s. Patanjali beschreef het doel van yoga zo: ‘Yoga kalmeert de onrust in de geest.’ Hij formuleerde het ook andersom: ‘Wanneer de geest stilvalt, ontstaat yoga.’ Alleen met een kalme geest, zei hij, kun je de werkelijke vruchten plukken die de beoefening van yoga jou biedt. Vruchten als gelijkmoedigheid, medeleven, vreugde en liefde. Patanjali beschreef de acht gezichtspunten van yoga als de takken van een boom. Hij noemde dit Ashtanga yoga. De evenwichtige wijze waarop een boom groeit, staat symbool voor de groei van wijsheid en bewustzijn. En elke boom heeft hetzelfde doel: reiken naar het licht. Deze stap-voor-stapmethode van Patanjali begint bij de morele houding van de student en eindigt bij de staat van yoga waarin je totale vrede of verlichting ervaart. Het zijn geen acht stappen die je een voor een dient te nemen; zie het meer als zijwegen die je tegelijkertijd kunt onderzoeken.

Het achtvoudige pad volgens Patanjali

• Yama’s: richtlijnen voor de omgang met anderen
  Ahimsa: afzien van geweld
  Satya: de waarheid spreken
  Asteya: niet stelen
  Brahmacharya: seksueel gematigd leven
  Aparigraha: vrij zijn van hebzucht
• Niyama’s: houding tegenover jezelf
  Saucha: lichamelijke hygiëne, gezonde voeding
  Santosha: tevredenheid
  Tapas: vuur, enthousiasme, discipline
  Svadhyaya: zelfkennis
  Ishvara pranidhana: aanvaarding van een alomtegenwoordige kracht, zowel buiten als in onszelf
• Asana: lichaamshoudingen
• Pranayama: adembeheersing
• Pratyahara: beteugelen van de zintuigen
• Dharana: concentratie
• Dhyana: meditatie
• Samadhi: verlichting

De eerste stap, die bestaat uit de yama’s, gaat over de omgang met anderen: gebruik geen geweld, steel niet, wees gematigd met seksueel contact, wees vrij van  hebzucht en spreek altijd de waarheid.

De tweede stap, de niyama’s, gaat over de houding naar jezelf: wees schoon op jezelf, wees tevreden met wat er is, leef gedisciplineerd, doe aan zelfstudie en aanvaard de alomtegenwoordige kracht in jezelf.

De derde stap betreft de controle over je lichaam: asana’s, oftewel yogahoudingen, doen. Dit is waar we hier in het Westen, met onze gerichtheid op het lichaam, meestal aan denken als we het over yoga hebben. Maar zoals je ziet vormen de puur fysieke yogahoudingen slechts een van de acht stappen van yoga!

De vierde stap, pranayama, gaat over de beheersing van je adem. In de yogafilosofie staat adem voor levensenergie, ook wel prana genoemd. Met verschillende soorten oefeningen waarbij je je adem bewust stuurt, activeer je die energiestromen. Als je controle hebt over je adem, heb je dus controle over je levenskracht. Puur lichamelijk gezien wordt er meer zuurstof in het bloed opgenomen en dus ook meer zuurstof naar de hersenen gevoerd.

De vijfde stap, pratyahara, staat voor de brug tussen de buitenwereld en je eigen binnenste. Hierin worden de zintuigen zo veel mogelijk beteugeld, zodat objecten, geluiden en andere invloeden van buitenaf zo min mogelijk een stoorzender zijn voor de volgende drie stappen.

In de zesde stap, dharana, oefen je jezelf in concentratie. Je leert te focussen op een object, een mantra, een gedachte of op je adem, om zo je geest meer en meer te kunnen concentreren.

In de zevende stap, dhyana, leer je te mediteren. Tijdens meditatie ben je zo bewust mogelijk in het moment zelf aanwezig. Je bent je bewust van alles wat je denkt en voelt, zonder jezelf ermee te identificeren. Dat wil zeggen: je ziet je gedachten komen en gaan, maar je laat ze voor wat ze zijn. Zo zul je de stilte in jezelf gaan voelen.

Om uiteindelijk in de achtste stap het hoogste bewustzijnsniveau te ervaren, ook wel samadhi genoemd. Volgens de Sutra’s van Patanjali leidt de weg van yoga dus in acht overzichtelijke stappen naar verlichting.

Wat levert yoga je op?

‘Ben jij verlicht?’ wordt mij met enige regelmaat gevraagd. ‘Nee,’ zeg ik dan, ‘ik ben niet verlicht. En mocht ik het toch zijn, dan ben jij het ook.’ Verlicht zijn is in mijn beleving niet iets wat je kunt nastreven, door bijvoorbeeld heel hard je best ergens voor te doen. En hoe zit het dan met dat achtvoudige yogapad, waar aan het einde de verlichting gloort? Voor mij persoonlijk betekent verlichting niets anders dan iets helder zien. Verlichting uit de oude tijd, zoals de goeroes het beschreven, past mijns inziens niet meer. Verlichting in deze tijd zou kunnen betekenen dat je van binnenuit oplicht. En verlicht wat in het duister is. Dat je daar waar je komt en gaat, in de wereld om je heen, oplicht en anderen belicht. Door een woord, of alleen maar door te zijn. Dat kan heel ver reiken. Je kunt, zoals Krishna zo mooi aan Arjuna  vertelt, tot het inzicht komen dat alles en iedereen in essentie met elkaar verbonden is. En dat je vanuit het diepst van je binnenste de wereld liefdevol tegemoet kunt treden. En hoe je dat vervolgens bereikt…? Misschien juist wel door even niets te doen en vrede te sluiten met dit moment. In een yogahouding, op een meditatiekussen of waar dan ook. Om te reiken naar het licht, het in jezelf te erkennen en in anderen te gaan herkennen. Om uit te groeien naar de persoon die je in potentie kunt zijn.