Eline van de Kam bleek hiv-positief. Hoe ze ermee omging? Veel reizen, feesten en drinken. Yoga en meditatie hielpen haar te stoppen met vluchten en thuis te komen bij zichzelf.

Ze staat elke morgen rond zes uur op om te mediteren en van haar uitzicht op de Westerkerk te genieten. Daarna stapt Eline van de Kam op haar fiets, op weg naar een van de zes yogascholen waar ze ’s morgens en ’s avonds verschillende yogalessen geeft. Dat yoga en meditatie zo’n grote rol in haar leven spelen en haar een intens gevoel van innerlijke rust en dankbaarheid geven, had ze een aantal jaar geleden niet kunnen bedenken.

HIV-positief

Het is 1988. Eline is 23 als zij en haar man ontdekken dat ze beiden hiv-positief zijn. Een enorme schok. Haar man had in de voorgaande jaren ontwikkelings- en afstudeerwerk in Zambia verricht. Via de vrouw met wie hij daar een vaste relatie had, was hij besmet geraakt. Het jonge paar staat op het punt om te gaan trouwen; daarna willen ze samen naar de Filipijnen afreizen om voor een periode van vier jaar ontwikkelingswerk te doen. Hun koffers staan al gepakt. Eline: ‘De arts vertelde dat we nog maar een jaar te leven hadden, hooguit, en liet me alvast de geïsoleerde afdeling zien waar ik terecht zou komen als ik terminaal zou worden. Mijn doodvonnis was getekend. Vreselijk confronterend was het. Niet alleen voor mij, maar ook voor mijn familie.’

Ondanks alles besluit het stel hun huwelijksfeest te vieren en daarna, zoals gepland, naar de Filipijnen te vertrekken. Via de Nederlandse ambassade krijgen ze hun medicatie, enorm veel pillen die ze in een koeltas moeten bewaren en overal mee naartoe sjouwen. ‘Misschien denk je dat wij daar in een grote depressie belandden, maar het tegendeel was waar. Natuurlijk was er angst voor de toekomst, maar wat domineerde was het idee om, nu het nog kon, alles uit het leven te halen. En zo stortten wij ons in de weekenden in feesten en drinken. Altijd op zoek naar een nieuw avontuur en andere bestemmingen. Een nieuwe baan in Oost-Afrika volgde. De Kilimanjaro beklimmen en zeilen bij Zanzibar. We wilden de wereld zien, het kon niet gekker. Natuurlijk was dit vluchtgedrag, de manier waarop wij omgingen met de vooruitblik op ziekte en sterven. We hadden elkaar, en toch spraken we maar zelden over de dood. Hiv was geen onderdeel van ons leven. Wel was ik erg oplettend. Waren er geen verdachte plekjes op mijn mans huid? Was er iets veranderd? Over mezelf zat ik minder in. Met mij valt het wel mee, dacht ik. Wellicht is dit toch de onbevangenheid of arrogantie die past bij iemand van 23. Een groot I’m on top of the world-gevoel overheerste, wat nog eens versterkt werd door mijn alcoholgebruik.’

Twee liter wijn per dag

Wanneer Eline en haar man na vier jaar terugkeren naar Nederland, verwacht iedereen dat het noodlot snel zal toeslaan en ze beiden zullen sterven, maar dat gebeurt niet. Hun huwelijk houdt geen stand. ‘Het voelde alsof ik elke dag levensenergie voor twee moest genereren en degene was die altijd de kar moest trekken,’ vertelt ze. Ze gaan uit elkaar, en al snel is er ruimte voor een nieuwe liefde. Fysiek heeft Eline – met uitzondering van de zware bijwerkingen van de medicatie – weinig last van haar besmetting. Over haar hiv is ze nu open, niet alleen naar haar familie toe, maar ook tegenover mensen die ze ontmoet. Er is wel iets anders, waar ze wel over zwijgt: haar alcoholverslaving. ‘Tijdens mijn studententijd was het geaccepteerd om een glaasje te drinken. Geen feestje zonder drank. Maar op een gegeven moment had alcohol voor mij allang geen sociale functie meer. Drank werd mijn escape om maar niet te hoeven voelen. Ik ging ook steeds meer drinken, soms al ver vóór lunchtijd. Tegen het einde van mijn verslaving dronk ik meer dan twee liter wijn per dag.’ Waar je ook gaat, je neemt altijd jezelf mee.

Voor de buitenwereld hebben Eline en haar nieuwe partner een droomleven. Haar man heeft een succesvol bedrijf verkocht en beschikt dus over voldoende geld om te reizen. ‘We vlogen de hele wereld over, naar de fraaiste bestemmingen, kochten een tweede huis in Italië. En toch was ik diep ongelukkig, bang en alleen. Want waar je ook gaat, welke mooie plekken je ook bezoekt, je neemt altijd jezelf mee. Dat is het probleem. Ik had onrust. Ik was verslaafd, zonder dat de mensen om me heen daarvan op de hoogte waren, en raakte in een isolement. Ja, mijn man wist natuurlijk wel van mijn alcoholprobleem, maar hij bedekte mijn black-outs met de mantel der liefde. De pijn van jaren met een geheim leven is vreselijk. Je moet nadenken bij alles wat je doet, wat je zegt, welke rol je bij wie aanneemt. Ik raakte mezelf volledig kwijt en zonderde me steeds meer af, om stiekem nog meer te gaan drinken. Hoe vaak ik gedacht heb: en nu ga ik stoppen? O, honderden keren. Laatst vond ik dagboeken waarin ik bijna dagelijks schreef dat ik die dag niet zou drinken. Maar leven zonder alcohol lukte me gewoon niet. Nu weet ik: je bent nooit alleen en je kunt altijd om hulp vragen. Maar toen durfde ik die stap niet te zetten.’

Gevangen in gedachten

Uiteindelijk gaat het in 2011 zo slecht met Elines gezondheid dat ze zich vrijwillig laat opnemen in een afkickkliniek, waar ze een halfjaar blijft. ‘Na die eerste opname heb ik nog één keer een terugval gehad. Ik logeerde toen bij mijn ouders thuis en zat ’s morgens om tien uur in de kelder te drinken. Mijn moeder kwam naast me zitten. Ze zei niks, maar ik las het verdriet in haar ogen. Op dat moment besefte ik dat ik niet alleen mezelf, maar onze hele familie te gronde richtte met mijn verslaving. Voor mezelf maakte het me al allemaal niks meer uit, ik wilde niet eens meer leven, maar voor mijn familie vond ik de kracht om mijn problemen onder ogen te komen. Dat was het keerpunt. Ik ben onmiddellijk teruggegaan naar de kliniek en heb sindsdien geen alcohol meer aangeraakt.’

In de afkickkliniek maakt Eline kennis met yoga, meditatie en mindfulness. Daardoor ervaart ze hoe ze gevangen zit in obsessieve gedachten – zoals de illusie dat het lichaam niet zonder drank en kalmeringsmiddelen kan, en dat heftige emoties niet gezien mogen worden. Ze leert, door middel van verschillende meditatietechnieken, naar binnen te kijken om de stilte te ervaren die daar altijd al was.

‘Ik slaagde erin om tijdens een meditatie mijn denken te observeren zonder me ermee te vereenzelvigen. En opeens voelde ik het: ik ben niet dat verslaafde lichaam. Die diepe hunkering naar alcohol heeft niks met mijn zijn te maken. Wat een eyeopener en een enorme vrijheid om dat te ervaren! Ik leerde gevoelens en gedachten te accepteren, in plaats van te vluchten in drank. Yoga werd een manier om alles wat zich aandient, emoties, gedachten, fysieke ervaringen, te aanvaarden en in het nu te zijn, de enige plek waar ik echt kan leven.

Door mezelf niet langer te veroordelen, kwam er ruimte voor een milde kant. Ja, ik kan wel zeggen dat yoga mijn redding is geweest. Het ging steeds een stapje beter met me.’
Volgens een zelfhulpprogramma van de AA, dat met twaalf stappen werkt, is het op een gegeven moment tijd om schoon schip te maken en tekortkomingen tegenover anderen te erkennen. ‘Ik ben toen naar mijn ouders en zus gegaan om mijn oprechte excuses aan te bieden voor al die jaren waarin ik er niet voor hen was. Ja, daarin heb ik steken laten vallen. Gelukkig kan ik met diezelfde milde ogen naar mijn verleden kijken. Dit neemt niet weg dat ik nu enorm dankbaar ben als ik wekelijks in de trein stap om naar mijn ouders te gaan om kleine klusjes voor ze te doen. Een middagje bij hen in de tuin werken betekent erg veel voor me.’

Je bent goed genoeg

In 2013 verhuist Eline alleen, zonder man, naar een appartement in de Jordaan, waar in dezelfde week De Nieuwe Yogaschool wordt geopend. Alsof het zo moet zijn! Ze schrijft zich in, aanvankelijk alleen voor de yogalessen, maar later besluit ze er te gaan werken en de Yoga Teacher opleiding te volgen.  ‘Ja, en dan kom je op het idee yogadocent te worden. Meteen klonk er een stemmetje in mijn hoofd dat zei: “Wie zit er nou op jou te wachten, een vrouw van vijftig – yogajuffen zijn toch hippe dertigers?” Uiteindelijk heb ik het omgedraaid. Zit ik erop te wachten om voor een groep te staan en met anderen te delen wat ik heb ontvangen, en wat mijn leven zo enorm heeft verrijkt? Het antwoord op deze vraag was een volmondig ja. Kijk, dat is de vrijheid die je hebt als mens, om anders naar dingen te leren kijken. Ik hoop dat ik door mijn leeftijd en levenservaring net dat beetje extra aan mijn lessen kan toevoegen. Ik zie jonge vrouwen soms zo perfectionistisch en hard voor zichzelf zijn, ook op de mat. Ik hou ze graag een spiegel voor. Het is goed zoals het is. Jij bent goed genoeg. Je hoeft niet anders, beter of mooier. Dat is dé boodschap. Ik lees ook weleens aan het begin van de les een tekst of gedicht voor. De herberg, een gedicht van Rumi, is mijn favoriet. Het geeft zo mooi weer dat alles wat zich aandient aanwezig mag zijn: de schaamte, het verdriet, de vreugde.’

‘Een vreugde, een depressie, een benauwdheid,

een flits van inzicht komt

als een onverwachte gast.

Verwelkom ze; ontvang ze allemaal gastvrij

zelfs als er een menigte verdriet binnenstormt

die met geweld je hele huisraad kort en klein slaat.

Behandel dan toch elke gast met eerbied.

Misschien komt hij de boel ontruimen

om plaats te maken voor extase…

De donkere gedachte, schaamte, het venijn,

ontmoet ze bij de voordeur met een brede grijns

en vraag ze om erbij te komen zitten.

Wees blij met iedereen die langskomt

de hemel heeft ze stuk voor stuk gestuurd

om jou als raadgever te dienen.’

Rumi

‘Die gedachten, gevoelens of fysieke sensaties zijn welkom tijdens een yogales. Probeer ze maar met open armen te ontvangen, om ze daarna weer los te kunnen laten. In de early bird lessen, vroeg in de morgen, zeg ik weleens: “Laat je problemen vandaag maar los, ook je favoriete probleem.” Ik had jarenlang zo veel favoriete problemen, die altijd door mijn hoofd spookten. Ik weet nu: ik ben niet mijn gedachten. Het heeft allemaal te maken met de manier waarop ik nu naar dingen kan kijken, en erop durf te vertrouwen dat alles van tijdelijke aard is, zowel pijn als vreugde.

Het lichaam dat ik zo lang verwaarloosde, draagt me elke dag, functioneert

Drie jaar geleden vierde ik 25 jaar hiv-positief zijn, nu ben ik zeven jaar nuchter en vrij van verslaving. Een moment om mijn diepe dankbaarheid uit te spreken. Ondanks de prognose van de arts destijds, leef ik nog. Het lichaam dat ik jarenlang verwaarloosde, draagt me elke dag, functioneert. En sinds ik aan yoga doe, kan ik met veel minder pijnstillers af. Wat een wonder! Door mijn hiv-besmetting heb ik de kracht in de mens leren kennen, en de intense liefde voor het leven. Pas toen alles om me heen instortte, kon ik verbinding maken met de liefde en de stilte. Dat wat ik werkelijk ben. Puur bewust zijn in een leven dat voor mij niet langer gaat over de vlucht in verre bestemmingen, drank of materialisme, maar om de liefde voor al wat is, in dit moment.’

Eline is inmiddels helemaal vrij van het hiv-virus (met medicatie). Ze begeleidt mensen met verslaving en geeft yoga- en meditatielessen in verschillende studio’s in Amsterdam.

Ze maakte deze video over haar levensles:

Fotografie: Linelle Deunk, video: Laerke Nissen